Từ thuở xa xưa, con người đã không ngừng đặt ra những câu hỏi như: "Ta là ai?", "Sự thật là gì?", "Ý nghĩa của đời sống ở đâu?". Những trăn trở ấy trở thành động lực cho biết bao tôn giáo, triết học và khoa học ra đời. Tâm trí không ngừng tìm kiếm, khắc khoải như người khát nước giữa sa mạc, hy vọng rằng nơi chân trời kia sẽ có một ốc đảo – một câu trả lời tối hậu, một chốn vĩnh hằng. Thế nhưng, Đức Phật lại dạy một điều tưởng như đơn giản đến ngỡ ngàng: "Người trí tự mình thấy rõ." Không phải là "tìm thấy", mà là "thấy rõ"; không phải qua ai khác, mà là tự mình; không ở một cõi xa xăm, mà là ngay nơi đây.
Chúng ta đi tìm chân lý như thể nó nằm ở đâu đó bên ngoài, nhưng mọi pháp môn chân chính đều không hướng ta đi xa hơn mà chỉ chỉ dạy cách dừng lại – dừng để thấy, dừng để trở về. Sự thật không nằm trong tri thức tích lũy mà nằm trong sự sáng tỏ tự nhiên của tâm khi không còn vọng tưởng chi phối. Nhưng tâm chỉ có thể sáng tỏ khi nó thôi bị kéo đi bởi khát vọng tìm cầu. Tìm kiếm, ở một mức độ nào đó, chính là một hình thức khước từ thực tại. Khi ta tìm kiếm điều gì, nghĩa là ta cho rằng hiện tại chưa đủ. Khi chạy theo hình ảnh lý tưởng của giác ngộ, ta vô tình đánh mất sự tỉnh giác đang hiện diện nơi đây – trong từng hơi thở, trong bước chân, trong ánh sáng buổi sớm, trong tiếng chim vang bên hiên nhà. Chân lý không cần được tạo dựng, chỉ cần được nhìn thấy – bằng một cái nhìn không còn bị che phủ bởi ảo tưởng, kỳ vọng hay khái niệm.
Một trong những ảo tưởng sâu sắc nhất của người tu là nghĩ rằng sự thật nằm ở cuối con đường. Ta chờ một trải nghiệm đặc biệt, một trạng thái cao hơn, một ngày nào đó "tâm bừng sáng". Nhưng hành trình tâm linh đích thực không phải là sự cộng thêm, mà là quá trình buông xuống – buông khái niệm, buông kỳ vọng, buông luôn cả ý niệm "ta là người đang tu", và cuối cùng, buông luôn cả ý tưởng về sự buông. Khi không còn gì để cố đạt được, tâm trở nên trống rỗng – không phải một sự trống rỗng tiêu cực, mà là rỗng rang đầy đủ: trạng thái của người không còn bị thôi thúc bởi bất kỳ khát vọng nào. Chính trong sự dừng lại ấy, toàn thể vũ trụ hé lộ. Không phải vì ta nắm bắt được nó, mà vì ta thôi che khuất nó.
Chữ "trở về" nghe có vẻ đơn giản nhưng đòi hỏi một sự can đảm sâu sắc. Đó là dám đối diện với chính mình mà không phòng bị, dám sống với hiện tại dù hiện tại ấy không như mong muốn, và dám buông bỏ mọi vai trò, danh xưng, kiến thức – những điều mà cái tôi thường bám víu để tồn tại. Trở về không phải là quay về một nơi chốn vật lý, mà là quay về trạm gốc của tâm thức – nơi không còn "ta" và "cái được thấy", không còn người tìm và chân lý để tìm. Ở đó, tâm trở thành một tấm gương thuần khiết, phản chiếu mọi thứ mà không vướng vào bất kỳ thứ gì.
Bạn không cần trải qua một kinh nghiệm xuất thần, cũng không cần chu du khắp thế gian để học hết các giáo lý, hay đạt đến một tầng định nào đó mới gọi là giác ngộ. Bạn chỉ cần thở vào và biết rõ rằng mình đang thở vào; thở ra và biết rõ rằng mình đang thở ra. Toàn thể đời sống đang diễn ra trong khoảnh khắc ấy. Tất cả sinh diệt, vô thường, vô ngã – đều hiện diện trong một hơi thở duy nhất, nếu ta thực sự tỉnh thức. Khi ta có mặt trọn vẹn trong một hơi thở, ta không chỉ đang sống – mà đang sống như chính pháp. Không cần hiểu gì thêm, không còn tìm gì nữa. Chỉ cần sống như là sống – và sống một cách thật thà.
Cái tâm luôn đi tìm là cái tâm luôn cảm thấy thiếu. Cái tâm còn muốn hiểu, muốn đạt, muốn thấy – là cái tâm chưa thực sự chạm vào tánh biết nguyên sơ, vốn không lệ thuộc vào bất kỳ điều kiện nào. Khi ta không còn cần "thấy chân lý", thì chính lúc đó chân lý hiện diện. Khi không còn mong "trở thành người giác ngộ", thì trí tuệ đích thực bắt đầu vận hành. Không phải vì ta có được điều gì, mà vì ta không còn tìm kiếm điều gì. Không phải vì tâm trở nên đặc biệt, mà vì nó đã trở lại đúng bản chất nguyên sơ: rỗng rang, biết rõ, không bám víu.
Mọi tìm kiếm chỉ kết thúc khi ta nhận ra nơi mình đang đứng chính là nơi cần đến. Không phải vì nó đặc biệt, mà vì nó chưa từng vắng mặt. Không phải vì nó thỏa mãn cái tôi, mà vì nó làm tan biến cả cái tôi đang đi tìm. Cho nên, hành giả không cần trở thành ai cả – chỉ cần trở về, và sống trọn vẹn trong một hơi thở duy nhất. Ở đó, chân lý không đến – vì nó chưa từng đi.